روزشمار عاشورا
۲ محرم ۶۱: ورود امام حسین (ع) به سرزمین کربلا و فرود آمدن در آنجا.
۳ محرم ۶۱: ورود عمر سعد به کربلا، همراه چهار هزار نفر از سپاه کوفه و آغاز گفتگوی وی با امام برای وادار کردن آن حضرت به بیعت و تسلیم شدن.
۵ محرم ۶۱: ورود شبث بن ربعی با چهار هزار نفر به سرزمین کربلا.
۷ محرم ۶۱: رسیدن دستور از کوفه بر ممانعت سپاه امام از آب، مأموریت پانصد سوار دشمن بر شریعه فرات به فرماندهی عمرو بن حجاج.
۹ محرم ۶۱: ورود شمر با چهار هزار نفر به کربلا، همراه با نامه ابن زیاد به عمرسعد، مبنی بر جنگیدن با حسین (ع) و کشتن او، و آوردن امان نامه برای حضرت عباس (ع) و حمله مقدماتی سپاه عمرسعد به اردوگاه امام و مهلت خواهی امام برای نماز و نیایش در شب عاشورا.
۱۰ محرم ۶۱: درگیری یاران امام با سپاه کوفه، شهادت امام و اصحاب، غارت خیمه ها، فرستادن سر مطهر امام به کوفه، توسط خولی.
۱۱ محرم ۶۱: حرکت سپاه عمر سعد و نیز اسرای اهل بیت از کربلا به کوفه، پس از آنکه عمر سعد بر کشته های سپاه خود نماز خواند و آنان را دفن کرد و اهل بیت را بر شترها سوار کرده به کوفه برد.
۱ صفر ۶۱: ورود اسرای اهل بیت علیهم السلام از کربلا به دمشق.
۲۰ صفر ۶۱: بازگشت اهل بیت علیهم السلام از سفر شام به مدینه.
اسیران آزاده
اسامی اسرای کربلا از اهل بیت و دیگران (طبق آنچه در منتخب التواریخ آمده است) چنین است: امام زین العابدین (ع)، امام محمد باقر (ع) (چهار ساله)، محمدبن حسین بن علی، عمربن حسین، حسن بن حسین، زیدبن الحسن المجتبی، عمربن الحسن المجتبی (مجروح شد و به کوفه بردند) محمدبن عمربن الحسن المجتبی.
اما از بانوان: زینب کبری علیها السلام، ام کلثوم، فاطمه، رقیه، صفیه، ام هانی (این ۶ نفر از دخترانِ علی (ع) بودند) فاطمه دختر امام حسین، سکینه دختر امام حسین، دختری که می گویند در خرابه شام جان داد، رباب همسر امام حسین، شاهْ زنان همسر امام سجاد، مادر محسن فرزند سیدالشهداء (این فرزند در راه شام سقط شد) دختر مسلم بن عقیل، فضه کنیز فاطمه علیها السلام، یکی از کنیزان امام حسین، مادر وهب بن عبدالله. نسبت به برخی از این ۲۵ نفر، نقلهای دیگر هم وجود دارد و همه مورد اتفاق نیست.
قافله سالار آزادگان
حضرت صدّیقه صغری، زینب کبری علیهاالسلام در طول حیات خود، خدمات ارزنده ای به دین اسلام نمود و همراه با خمسه طیّبه در مسائل سیاسی ـ اجتماعی شرکت فعّال داشت. خصوصا در نهضت حسینی علیه السلام و پس از شهادت آن حضرت که عمده ترین آنها عبارتند از:
هدایت و رهبری کاروان اسرا، حفاظت و مراقبت از اسرا، دلداری دادن به شهید داده ها، حفاظت از جان امام سجّاد علیه السلام، رساندن پیام شهدای کربلا به گوش جهانیان، دفاع از حیثیّت اسلام در هنگام یاوه سُراییهای یزید و یارانش، ایجاد تحوّل و انقلاب در کوفه و شام و جاهای دیگر.
مرحوم ابراهیم آیتی در این باره می گوید:
«زینب علیهاالسلام بود که توانست به راستی در جریان اسیری، جای برادر خود را بگیرد و همان برنامه برادرش را، که با جمله زنده «هیهات منّا الذِّلّه» تا ساعت شهادت دنبال کرد، از عصر عاشورا تا ورود به مدینه به کار بَرَد و حق تربیتهای مادر خود، فاطمه زهرا علیهاالسلام را ادا نماید.»
باقی مانده نسل امامت
ابن قولویه در کامل الزیاره از امام علی بن الحسین آورده است: چون مصیبت های روز عاشورا را از کشته شدن پدر و خویشاوندان، تا اسیری خود و کسان خود دیدم سینه ام تنگ شد.عمه ام زینب پرسید:
برادر زاده تو را چه میشود؟
چرا نالان نباشم کشته های ما این چنین در بیابان افتاده است.عمه ام زینب از ام أیمن حدیثی روایت کرد که بزودی مردمی می آیند که از حکومت های خود نمی ترسند.آنان بر مزار پدرت علامتی بر پا خواهند کرد که با گذشت روزگار از میان نمی رود باری اسیران را بکوفه روان کردند.
نوشته اند هنگام بردن اسیران از کربلا بکوفه برگردن علی بن الحسین (ع) غل و جامعه نهادند و چون بیمار بود، و نمیتوانست خود را بر پشت شتر نگاهدارد هر دوپای او را بر شکم شتر بستند.
در کوفه
مردی می گوید: در بازار کوفه نشسته بودم و از شهادت حسین علیه السلام خبر نداشتم، ولی مردم را در حیرت و دهشتی بزرگ می دیدم و علت آنرا نمی دانستم، ناگهان صدای تکبیر به گوشم رسید، برخاستم ببینم چه خبر است، ناگهان سرهایی را بالای نیزه مشاهده کردم و زنان و دختران کوچکی را بر شترهای عریان دیدم که سرهایشان از خجالت و شرم پایین بود.
جوانی را دیدم که سوار بر شتر بود و به زنجیر کشیده شده بود و سرش برهنه و از پاهای او خون جاری بود و در میان کسانی که آن سرها را حرکت می دادند، مردی را دیدم که بر نیزه اش سری نورانی تر از سرهای دیگر بود و آثار کشته شدن در او دیده نمی شد.
مصیبت اهل بیت پیامبر در شهر کوفه و حضورشان در مجلس عبیدالله بن زیاد که لعنت خدا بر او باد بیش آن است که بتوان به تصویر کشید.
خطبه حضرت زینب در کوفه
هنگامی که کاروان اسیران، در آن جو پر از ظلم و خفقان به کوفه رسید، زنان، مردان و کودکان کوفه همه به معابر آمده تا مغلوبین و اسراء را تماشا کنند، برخی ناراحت و برخی بهت زده و گروهی از شدت تاثر اشک می ریختند.
حضرت زینب (س) موقعیت را تشخیص داد و نگاهی به مردم کرد و با اشاره خواست همه سکوت کنند و با انتخاب بهترین فرصت ها و زیباترین کلمات و جملات و با شجاعتی بی نظیر و علی وار بر مسند خطابه ایستاد.
«حمد و سپاس مخصوص خداوند است و درود بر پدرم محمد و اهل بیت پاک و برگزیده او باد، اما بعد هان ای مردم کوفه ای اهل نیرنگ و فریب، گریه می کنید؟ ای کاش هیچ گاه اشک چشمهایتان تمام نشود و هرگز ناله هایتان خاموش نگردد، همانا مثل شما مثل زنی است که رشته ی خویش را پس از خوب تابیدن، باز می کرد، شما سوگندهای خود را دست آویز فساد، در میان خویش قرار داده اید، آیا در شما جز چاپلوسی و آلودگی و سینه های پرکینه و تملق گویی کنیزان و خریدن ناز دشمنان دین، خصلتی هست؟ مثل شما، مثل گیاه و علفی است که در مزبله می روید یا نقره ای آلایش قبیری به آن عوده می شود.
خطبه امام زین العابدین علیه السلام در کوفه
رسالت بیدارگرانه امام سجاد علیه السلام چندان دیر آغاز نشد.
با فاصله ای کوتاه، علی رغم همه دردهای درونی و رنجهای جسمی، امام بر سکوی رهبری ایستاد.
از لابلای توده های غم و درد، قد برافراشت و چنان با سخنان برنده اش فضای تیره اتهامها و تبلیغات مسموم امویان را شکافت که کورترین چشمها، درخشش حقیقت را دیدند و سنگترین دلها، لرزید و بر مظلومیت حیسن و خاندانش گریستند و بر آینده خویش بیمناک شدند!
امام علی بن الحسین علیه السلام در مدت اقامت خویش در کوفه، دو بار به احتجاج برخاست، یک بار روی سخنش با مردم پیمان شکن کوفه بود، و بار دیگر در دارالاماره و در برابر عبیدالله بن زیاد.
در راه شام
به درستی نمی دانیم کدام روز دستور حرکت قافله اسیران به شام صادر شد. آنچه مسلم است میزان درنگ در کوفه پس از رسوایی و تحقیر و تغییر رفتار مردم از یک سو و انتظار یزید بن معاویه در شام از دیگر سو، نباید طولانی باشد. در نتیجه میزان توقف در کوفه را ۳ یا ۴ روز یا حداکثر ۶ روز باید دانست. تذکره الخواص مدت توقف در کوفه را ۲ روز می داند.
پیش از این -در بدو ورود کاروان به کوفه- عبیدالله به یزید نامه نگاشته و خبر پیروزی و اسارت اهل بیت را گزارش کرده بود. کمی پیش از حرکت کاروان اسیران به شام نیز به شهرهای مسیر اطلاع داده بود که قافله اسیران در راه است و از حاملان سرها و محافظان آنها، استقبال و پذیرایی کنند.
سرها را در صندوق ها نهادند و با نزدیک شدن به شهرها قرار بود بر نیزه افراشته کنند تا قدرت و پیروزی خود را نشان دهند و ترس و دلهره بیافرینند و راه را بر خیزش ها و حرکت های انقلابی سد کنند.
فرماندهان و حاملان سر عبارت بودند از زحر بن قیس جعفی (فرمانده و مامور گزارش در دربار دمشق)، ابوبرده بن عوف ازدی، طارق بن ابی ظبیان ازدی، مخفر بن ثعلبه، شمر بن ذی الجوشن، و گروهی از اهل کوفه، برخی همراهی عمربن سعد را نیز نوشته اند.
وقایع شام
شام سال ها شاهد فرهنگ سازی بنی امیه می باشد، افکار و فرهنگ مردم نسبت به اهل بیت دگرگون شده است و مردم اهل بیت و قرابتی نزدیک تر به رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله از بنی امیه نمی شناسند. شامی که با فرهنگ سازی حزب عثمانیه همواره پایگاه توطئه و بسیج نیروی نظامی علیه تشکل همسوی اهل بیت بود. شام این گونه را با چه ترفندی می توان در آن انقلاب فرهنگی پدیدار ساخت و چگونه می توان این ذهن های در خواب غفلت فرو رفته را بیدار ساخت و چگونه می توان سایت تبلیغاتی که فریادش به شام برسد فراهم آورد؟!
شاید بهترین راهش همان است که یزید با دست خودش زمینه آن را فراهم ساخته است. یزید با دست خود زمینه رسوایی خویش را فراهم می سازد. که عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد. اگر شما را باور نیست به چند سطر در این باره نگر افکنید که کاروان نور و انقلاب چه نقشی را ایفا می نماید؟!
و اینک حزب عثمانیه به گمان این که بر بزرگترین رغیب خود چیره شده است، با شکوهترین جشن را در شام در کاخ های سبز بنی امیه بر پا می کند. دستور می دهند شهر را آزین بندی نموده و چراغانی (با روشن کردن مشعل ها) نمایند. و زنان شام در کوچه بازار و اطراف عبور اسیران به زدن دف و پایه کوبی بپردازند. مراسم بسیار مفصل و با شکوه و با شرکت انبوه مردم بی خبر و با شرکت سران احزاب چالشگر علیه اهل بیت و با شرکت تمام سیاست مداران. (امام حسین (ع) الگوی زندگی، ص: ۲۸۸؛ احمدی، حبیب الله)