نقش معنویت در امنیت روانی و كاهش ترس

دنیایی که در آن زندگی می کنیم دنیایی است که قانون علیت و اسباب و مسببات در آن جریان دارد. طبق این قانون هر معلولی دارای علت خاص خویش است. بر همین اساس همانطوری که انبساط فلزات معلول حرارت در آنهاست، بیماریها نیز معلول عوامل خاص خویش است. امروز دنیا گرفتار ویروسی به نام (کرونا) شده است که سبب بیماری و مرگ هزاران نفر شده است، از طرفی در علیت این ویروس برای بیماری کسی شک ندارد. نیز متخصصان یکی از خصوصیات این ویروس را شیوع سریع آن تشخیص داده اند. لذا از باب احتیاط و پیشگیری باید کارهایی که باعث شیوع این ویروس می شود، شناسایی شده و ترک شود. یکی از این موارد شرکت در اجتماعات و مجامع عمومی است مانند ورزشگاه ها، نمایشگاه ها و سینماها.

حرم ائمه اطهار و امامزادگان(علیهم السلام) نیز یکی از اماکن عمومی و محل اجتماعات مردمی است و به همین دلیل می تواند به عنوان یک کانون گسترش ویروس مطرح باشد، از این روی اگر زمانی ضرورت اقتضا کند، به منظور پیشگیری از بیماری ایرادی ندارد که موقتا درب آن بسته شود و این اقدام، یک اقدام عاقلانه و در مسیر پیشگیری است. متاسفانه برخی از مردم چنین تصور می‌کنند که هر چیزی که مربوط به امامان و امامزادگان(علیهم السلام) است باید بر خلاف قانون طبیعی خود پیش برود و همه چیز باید با معجزه حل و فصل شود، مثلا اگر فردی کنار ضریح سمّ خورد، نباید مسموم شود، در حالی که خود صاحب ضریح به واسطه سمّ به شهادت رسیده است و یا چنین تصور می شود که اگر شخصی تروریست وارد حرم شده و عملیات انتحاری انجام دهد، نباید این اقدام منجر به تلفات شود و حال آنکه طبق عالم اسباب و مسببات که پیشتر توضیح آن گذشت، هر کدام از این اقدامات، اثر طبیعی خود را بر جای خواهد گذاشت، چنانکه در جریان عملیات تروریستی سال 1373 در کنار ضریح امام رضا (علیه السلام) تعدادی از زائران به شهادت رسیدند و یا عملیات تروریستی در حرم امامین عسکریین(علیهماالسلام) منجر به تخریب این حرم گردید. بنابر این این انتظار که در کنار حرم های اهل بیت (علیهم السلام)، جریان امور به صورت غیرطبیعی پیش رفته و عوامل طبیعی در معلول های خود تأثیر گذار نباشند، انتظار درستی نمی باشد.

خود پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(علیهم السلام) بهداشت را رعایت می کردند و در این زمینه روایات بسیاری از آنها به جای مانده است. کتاب «دانشنامه احادیث پزشکی» از آقای محمدی ری شهری حاوی بسیاری از این روایات می باشد، «رساله ذهبیه» کتاب دیگری است که حضرت امام رضا (علیه السلام)، درباره امور پزشکی نوشتند و برای مأمون فرستادند و او دستور داد تا آن را با آب طلا بنویسند؛ از این رو به «رساله ذهبیه» موسوم گردید. «رساله ذهبیه» امام رضا (علیه السلام)، مجموعه بیانات ارزشمند علمی و پزشکی امام است که در آن با شرح خواص غذاها و نوشیدنیها،‌ راهکارهای بهزیستی و بهداشت و سلامت را به انسان می آموزند و ضمن توجه به تکنیک های مقابله با بیماری ها و آسیب های روحی و روانی،‌ این مسائل را نقد و بررسی نیز می کنند.

قالَ أميرُالْمُؤمِنين(عليه السلام): مَنْ سَرَّهُ اَنْ يَكْثُرَ خَيْرُ بَيْتِهِ فَلْيَتَوَضَّأْ عِنْدَ حُضُورِ طَعامِهِ، (يَعْنى غَسَلَ يَدَيْهِ)؛[1] اميرمؤمنان علی(عليه السلام) فرمود: كسى كـه دوسـت دارد، خير و بركت خانه اش زياد شود، هنگام غذا دستهاى خود را بشويد.

قالَ أبُوعَبْدِاللّه (عليه السلام): اِغْسِلُوا أيْدِيَكُمْ قَبْلَ الطَّعامِ وَبَعْدَهُ فَإنَّهُ يَنْفِى الْفَقْرَ وَيَزيدُ فِى الْعُمْرِ؛[2] امام صادق (عليه السلام) فرمود: دست هاى خود را قبل از غذا و بعد از آن بشوييد، زيـرا اين كار فقر را از بين مى بـرد و عمر انسان را زياد مى كند.

عَنْ أبِى الْحَسَنِ الرِّضا (عليه السلام)قالَ: مَنْ أخَذَ مِنَ الحَّمامِ خَزَفَةً فَحَكَّ بِها جَسَدَهُ فَأصابَهُ الْبَرَصُ فَلايَلُومَنَّ إلاّ نَفْسَهُ، وَ مَنِ إغْتَسَلَ مِنَ الماءِ الذَّى قَدْ اُغْتُسِلَ فيهِ، فأصابَهُ الجُذامُ، فَلايَلُو مَنَّ إلاّ نَفْسَهُ؛[3] امام رضا (عليه السلام) فرمود: كسى كه تكه سفالى را ازحماّم بردارد وبا آن بدنش را خارش دهد ودچار بيمارى پيسى شود، نبايد جزخودش را سرزنش كند وهركس از آبى كـه درآن شستشو كرده اند، شستشو وغسل كند و دچار مرض جذام شود، جز خودش را سرزنش نكند.

این احادیث می رساند که اهل بیت(علیهم السلام) نسبت به مسائل بهداشتی اهتمام فوق العاده ای داشتند.

هر چند مسئله توسل به اهل بیت(علیهم السلام) و شفا بخشی توسط آنها مورد تایید دین است؛ اما این گونه امور به صورت دائمی نبوده و در موارد خاصی با شرائطی که خداوند متعال عالم بدان است، اتفاق می افتد. به عبارت دیگر این مسئله در امور دنیا به صورت استثناست و اینگونه نیست که هر کسی به حرم اهل بیت رفته باشد و یا توسل و دعایی کرده باشد، بلافاصله شفا یافته باشد، همچنین اینگونه نیست که هر کسی دعا و توسل کند، دیگر نیازی به استفاده از دارو برای رفع بیماری و یا انجام اقدامات احتیاطی به منظور پیشگیری از بیماری های واگیردار نداشته باشد و به همین دلیل مراجع معظم تقلید که بیش از دیگران اهل ذکر و دعا و توسل هستند در عین اینکه مردم را به ذکر و دعا و توسل فرا می خوانند، همزمان آنها را به رعایت دستور العمل های بهداشتی و اقدامات احتیاطی پیشگیرانه نیز دعوت می کنند و خود نیز با تعطیلی درس های خود در این زمینه پیش گام بوده اند، به عنوان مثال حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی سخنانی در این زمینه ایراد فرمودند که در آن هم لزوم ذکر و دعا و توسل و هم لزوم اقدامات پیشگیرانه احتیاطی توأمان مورد توجه قرار گرفته است که به بخش هایی از آن اشاره می کنیم: « برای مقابله با این بیماری باید بر اعصاب خود مسلط باشیم و از ترس و استرس پرهیز نماییم. … خوب است در تمام خانه‌ها زیارت عاشورا و حدیث کسا خوانده شود، زیرا این دو به همه روحیه می‌دهد و آثار گرانبهایی دارد… در این مقطع زمانی معاشرت‌ها و حضور در مراکز عمومی صحیح نیست … از جمله مسائلی که بر هر انسانی واجب است، حفظ جان و سلامت است و اگر انسان در این زمینه کوتاهی کند، در پیشگاه خداوند مسئولیت دارد.[4]

حیات انسانی در جوامع كنونی بس مخاطره انگیز می نماید. جوامعی كه پس از غلتیدن در موج پیش رفت فناوری و جدا شدن از اندیشه های عمیق و اصیل خویش، افقی مبهم تر از همیشه پیش روی انسان گشوده اند و او را تنهاتر از همۀ اعصار و قرون و منفك از واقعیات وجودی خویش در وادی هولناك بی پناهی رها ساخته اند.

به راستی آحاد بشر، عروسك هایی را می مانند كه غافل از خویشتن خویش، روزگاری محدود را لابه لای تنیده های زندگی مادی سپری می كنند، بی آن كه حتی لحظه ای در اندیشۀ چراها، چگونه ها و بایدها نیز سیر نمایند.

احساس سردرگمی و ازهم گسیختگی افكار و پوچی های ناشی از دور شدن از فطرت و نهاد اصیل، بیش از پیش انسان ها را دچار انواع درهم ریختگی فكری و مشكلات و مصائب روحی و روانی ساخته است. هم اكنون بشر با ورود به هزارۀ سوم حیات مدون خود دریافته است كه بازگشت به معنویت و نیز دنیای درونی خویش و ارتباط با خداوند جاودانه و مطلق و ازرش های اصیل بشری، تنها نجات بخش وی از هیاهو و جنجال های ساختۀ دست خودش است و می تواند به این عوامل چون سپر و سلاحی علیه استرس و فشارهای روحی و روانی چون اضطراب و سایر معضلات بنگرد و از آن ها بهره جوید. در این میان جایگاه دعا و ارتباط با خالق یكتای هستی از طرف اندیشمندان شرق و غرب مورد بازنگری ویژه قرار گرفته است.

تا كنون تحقیقات زیادی در زمینۀ تأثیر شركت در مراسم كلیسایی، دعا و حتی دعا از راه دور برای شفای بیماران صورت گرفته و براساس آمار سال 1996، در نظرپرسی از 269 پزشك، 99% آنان معتقد بوده اند كه دعا و نیایش، مراقبه یا انواع دیگر مراسم معنوی و دینی می تواند هنگام بیماری به شفای بیماران كمك كند. این تحقیقات در مؤسسات قابل اعتمادی چون مؤسسه تحقیقاتی ییل دوك و دارت موث و دانشگاه میشیگان صورت پذیرفته است و هم اكنون مطالعات علمی دربارۀ اثر ایمان، دعا، و عمل به فرایض مذهبی در شفای بیماران در سراسر آمریكا در حال اجراست.

مذهب، نیایش و ارتباط با خالق هستی راهی است كه بشر پس از قرن ها جدایی از آن دوباره به سویش بازگشته و به توانایی های عمیق و كارساز آن در مبارزه با مشكلات زندگی جدید كه اضطراب هم یكی از ثمرات آن است پناه برده است و دیگر نمی توان منكر تعامل بین روان پزشكی، روان شناسی و حتی در مواردی پزشكی از یك سو و مذهب از سوی دیگر شد.

یونگ در كنفرانسی كه در سال 1935 ایراد نموده است می گوید: نه تنها مسیحیت با نمادهای رستگاری اش، بلكه تمامی مذاهب شامل بدوی ترین آن ها با آیین جادویی شان انواعی روان درمانی اند كه رنج های روحی و جسمی ناشی از روح را درمان كرده، بهبود می بخشد. وی در یك كار منتشر شده در سال 1946 می نویسد: تنها دیدگاه های سودمند در جهان امروز، آن سیستم های روانی درمانی اند كه ما آن ها را مذهب می نامیم و در مقالۀ انتشار یافته در سال 1951 می نویسد: مذهب نه تنها بر ضد بیماری است، بلكه عملا سیستمی برای بهبود و رشد روانی است. وی رد مقالۀ خود تحت عنوان “انسان نوین در جست و جوی یك روح “، ادعا می كند كه هیچ گاه بیماری نداشته كه درمانش مستلزم بازگشت او به مذهب نبوده باشد. مذهب وسیله ای مفید برای تأمین بهداشت روانی و راه رسیدن به كمال و سعادت است. عملكرد معمول مذهب این نیست كه از اضطرابمان برهاند، بلكه حمد و تكریم خداوند به ما توانایی را می دهد كه محدودیت ها و وابستگی هایمان به ظواهر دنیا و تعلقات دنیوی را كم كنیم.

ذكر و چنگ زدن به ریسمان الهی كه پیوندی استوار و ناگسستنی است، انسان را به وادی ایمن می رساند و اندیشۀ اتصال به نیرویی ماورای تمامی نیروهای طبیعی، خوف و بیم را از دل و ذهن انسان بیرون می راند و به عقیدۀ روان كاوان این مهم ترین داروی اضطراب است.